فرهنگ جامع نامها و آبادیهای کهن اصفهان (کتاب)«فرهنگ جامع نامها و آبادیهای کهن اصفهان»، به قلم استاد محمد مهریار در یک مجلد به زبان فارسی منتشر شده است. این کتاب که حاصل بیش از سال تلاش نویسنده است، یکی از ارزشمندترین و پربارترین تحقیقات نویسنده است. ۱ - ساختار کتابدر ابتدای اثر، مقدمه‌ای به قلم فضل الله صلواتی دبیر کنگره بزرگداشت اصفهان و مقدمه ارزشمندی به قلم نویسنده آمده است. پس از آن نشانه‌های آوانویسی و شرح واژه‌ها به ترتیب حروف الفبا ذکر شده است. ۲ - گزارش محتوا۲.۱ - پیشگفتاردر پیش گفتار کتاب می‌خوانیم: «در این کتاب، نتیجه سال‌ها پژوهش و تحقیق دانشمندی گرانقدر و محققی ارجمند، حضرت استاد محمد مهریار که خدایش زنده دارد و عمرش را دراز گرداند، به نام فرهنگ نامها و آبادیهای کهن اصفهان به دوستداران اصفهان بزرگ و به پیشگاه اهل تحقیق و دانش تقدیم گردیده است. چه بسیاری از نامها و اسامی روستاها و شهرهای کشورمان که برای مردم زمان ما نامفهوم و غیرقابل شناخت است، چه بسا اسم‌های شهرها، روستاها، آبادی‌ها بر اساس تفکرات، اندیشه‌ها، حوادث زمان‌های گذشته و شاید چندین هزار سال پیش تعیین شده است و یا این که مردم هر محل، سکنای خود را بدان نامها، خوانده‌اند، ممکن است بسیاری از این اسامی و اعلام را مردم دوران ما نشناسند و یا از چگونگی نامگذاری آن بی خبر باشند، و ریشه و مبنای واژه‌ها را در فرهنگ‌ها و کتاب‌های لغت نتوانند پیدا کنند... در اصفهان ما که شهری با سابقه تاریخی به اندازه همه ایران است و تمدنی شکوفا و آثاری از گذشته‌های دور از پیش از اسلام و مسلمانی و از دوران حضرت ابراهیم علیه‌السّلام و انبیای بنی اسرائیل، و نشانه‌هایی از آن روزگاران دارد، اکثر واژه‌ها و نامها ناشناخته‌اند و هر کس به صورتی ترجمه و تفسیر و تحلیلی بر آن دارد و دیدگاه‌هایی را ابراز می‌کند. ۲.۲ - روش مؤلف در تحقیقدر این امر مؤلف اندیشمند و فرزانه کتاب، نهایت تلاش را به کار برده تا این کلمات را ریشه یابی کند و از متون بسیار قدیم و از تحقیقات و یافته‌های مستشرقان و اندیشمندان دیگر مناطق جهان و ایران بهره گرفته و بسیاری از نام‌های کهن آبادی‌ها، محلات، شهرها و روستاهای مربوط به منطقه اصفهان را به دست آورده است». وی کاری بزرگ و در خور تحسین و تمجید انجام داده است؛ بسیاری از نام‌های به ظاهر بدون معنی و دشوار؛ معنی شده و ریشه یابی گردیده است که در گذشته برای اهل تحقیق عدم شناخت این اسامی معضلی بوده و به همت مؤلف گرانقدر این معماها حل شده است. ۲.۳ - وجوه نامگذاری دههانویسنده در مقدمه کتاب وجوه مختلف نام گذاری ده‌ها را با استفاده از منابع مختلف ذکر کرده است. وی قواعد و اصولی را برای نام گذاری بر می‌شمارد که لازم است که خواننده به آنها توجه کند. از جمله این قوانین است: ۱- هیچ نامی هر چه باشد و هر جایی که بدان نامبردار شده باشد، بی دلیل و بی معنی نیست. ۲- راه تحقیق در شناخت نام امکنه تحقیق زبان شناسی، شناخت محل و سابقه تاریخی آن محل و پیداکردن ریشه واژه در صورت‌های کهن و میانه زبان فارسی است. ۳- ترکیب واژه‌ای عربی یا ترکی با واژه دیگر فارسی نشان این است که سابقه باستانی ندارد، بعد از نفوذ عرب و تسلط ترک‌ها پیدا شده است. ۴- اطلاق نام ساکنان محل به محل، از باب اطلاق نام حال به محل بسیار رایج است و باید مورد توجه باشد. ۵- تلفظ رایج محل می‌تواند، کلیدی برای حل مشکل وجه تسمیه باشد، لذا باید بر آن تکیه کرد. ۲.۴ - نتیجه‌گیری از قواعد نامگذاریوی در انتها از قواعد و قوانین مذکور نتیجه گیری‌های ارزنده‌ای ارائه می‌دهد: هیچ وقت نیاکان ما نام زشت و ناپسند بر روی زیستگاه خود نمی‌نهاده است. نام گذاری تحت تاثیر فرهنگ و اسطوره‌های کهن و مفاهیم دینی انجام گرفته است. وجوه تسمیه سنتی و جغرافی دانان قدیم همه بی بنیاد و نامربوط است و قابل اعتنا نیست و... نویسنده در خاتمه کتاب می‌نویسند: «عنوان پایان این نام واژه را خاتمه گفتم، نه از این باب که به راستی تمام عناوین کهن استان اصفهان و یزد را در برداشته باشد و هنوز هست و از آنها باقی مانده است، قلیل نام واژه‌هایی که باید رسیدگی شود و یا از فهرستی که من برای خودم برای تحقیق و جست وجو آماده کرده بودم، ساقط شده است؛ ولی به حقیقت این سقطات چندان زیاد نیست، اندک تعدادی است که در مستدرک این فرهنگ به توضیح آن خواهم پرداخت». ۲.۵ - اصول و قواعد حاکم بر نام واژههانویسنده در ضمن جست وجو در نام واژه‌های کهن پارسی به اصول و قواعد حاکم بر این نام واژه‌ها دست یافته و هم در مقدمه به تفصیل و هم لابلای کتاب به مناسبات متعدد ذکر کرده است. او معتقد است، در حقیقت پیداکردن معنای یک نام واژه نیازمند تحقیق درباره کیفیت تطور آن و نیز پیدا کردن راه اشتقاق آن از زبان بنیاد است و حقیقت جست وجوی وجه تسمیه، نه به شیوه قدما، بلکه به صورت تحقیق واقعی این است که مبانی اشتقاق و کیفیت تطور واژه‌ای آشکار شود. او همچنین متذکر می‌شود که بحث اشتقاق و لغت که در نزد ادبای بزرگ ادب، کسایی، سیبویه، اصعمی و غیره رایج بوده است، و همچنین از آن چه در ممالک غرب واژه شناسی (فیلولوژی) و ریشه یابی (اتیمولوژی) می‌نامند، زبان و ادب فارسی در حال حاضر، به همه نیازی که بدان هست، یکسره فارغ و خالی است و امید این است که با نشان دادن قواعدی که ذکر آن گذشت، در این باره پژوهشگران آینده را راهی نموده باشم و الا تا آن راه به دست نیاید، هیچ تحقیق لغوی و واژه شناسی امکان پذیر نیست. ۳ - وضعیت کتابدر پانوشت صفحات منابع مطالب و در انتهای اثر کتابنامه و فهارس نام جای‌ها، اشخاص، اقوام و ملل، سلسله‌ها، زبان‌ها و لهجه‌ها، کتاب‌ها و نشریات ذکر شده است. ۴ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |